Ομιλία κ. Σοφίας Αντωνοπούλου ''Άγιος Γεώργιος Ρεντίνας 1722-2022''
Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί πατέρες,
Αξιότιμε κ. βουλευτά,
κ. εκπρόσωπε του Υπουργού Δικαιοσύνης,
κ. εκπρόσωπε του Δήμου Καρδίτσας,
κ. εκπρόσωπε του Δήμου Σοφάδων,
Εντιμότατοι άρχοντες του τόπου μας,
Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητοί συγχωριανοί,
Σήμερα μας αξιώνει η αγάπη του Θεού να γιορτάσουμε ένα λαμπρό γεγονός, αυτό της συμπλήρωσης των 300 χρόνων από τον εγκαινισμό του περικαλλούς Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου Ρεντίνης το 1722 από τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Θαυμακού Ζωσιμά, καθόσον η Ρεντίνα είχε αποσπαστεί από την Επισκοπή Λιτζάς και Αγράφων.
Όπως εύστοχα αναφέρεται στο Δελτίο Τύπου της 8ης Ιουλίου του 2022 της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων «Ο ιερός ναός στην Ορθόδοξο Εκκλησία ως χώρος λατρείας του αληθινού Θεού συνιστά καθοριστικό σημείο της θείας παρουσίας» η ανάμνηση των Εγκαινίων αποτελεί εορτή και πανήγυρη.
Στα πλαίσια, λοιπόν, της παρούσας εορτής, ως εκπρόσωπος του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ρεντίνας, θα παραθέσω ένα σύντομο ιστορικό, μέσω του οποίου αποκαλύπτεται η αξία του παρόντος ναού όσον αφορά τον αρχιτεκτονικό του τύπο, τον αγιογραφικό του διάκοσμο, αλλά και τα λοιπά κειμήλια που κοσμούν τον λατρευτικό αυτό χώρο.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου είναι μονόχωρος δρομικός ναός του οποίου το εγκάρσιο κλίτος καταλήγει σε αψίδες ημικυκλικές εσωτερικά, πεντάπλευρες δε εξωτερικά – τους λεγόμενους χορούς. Στη δυτική του πλευρά έχει γυναικωνίτη, ενώ στις βόρειες και νότιες πλευρές του υπάρχει από ένα παρεκκλήσιο, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Σεραφείμ αντίστοιχα, όπου και στεγάζεται σήμερα το Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης.
Διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις:
Η πρώτη το 1662 κατά την οποία ανεγέρθη ένας μικρός Ναός αφιερωμένος στη μνήμη των Αγίου Δημητρίου και Γεωργίου. Ο μικρός αυτός Ναός είναι το σημερινό παρεκκλήσιο, αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Δημητρίου. Στην πρόθεση του εν λόγω παρεκκλησίου σώζεται επιγραφή στην οποία αναγράφεται: «Εκτίσθει ο τίμιος και Ιερός Ναός των Αγίων Δημητρίου και Γεωργίου ΑΧΞΕ (ήτοι 1662) ιερατέβοντος Δημητρίου Αποστολίου Ιακουμής Ιωάννη Ζαχαρίου των Ιερέων και όποιος των Ιερέων λειτουργήση και δεν τους μνημονεύση είνε ασυγχώρητος.».
Η δεύτερη στις αρχές του 18ου αιώνα. Η ακριβής ημερομηνία ανεγέρσεώς του δεν μας είναι γνωστή. Από επιγραφές μας είναι γνωστά τα παρακάτω: α) Από την επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την Είσοδο της πλάγιας θύρας γνωρίζουμε ότι η αγιογράφηση τελείωσε το 1719. « Ανιστορήθη ούτος ο θείος και πάνσεπτος Ναός του Αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του Τροπαιοφόρου διά συνδρομής και εξόδοις των τιμιωτάτων και ευγενεστάτων αρχόντων και κληρικών της πολιτείας Ρενδίνης Αρχιερεύοντος του θεοφιλεστάτου Επισκόπου κκ. Ζωσιμά, προαστεύοντος δε του τιμιωτάτου κ.κ. Κωνσταντίνου ετελειώθει δια χειρός εμού Σεραφείμ Ιερομονάχου εκ της Χίου και Δημητρίου Αναγνώστου εκ Μετσόβου κατά ο Σωτήριο έτος αψιθ (ήτοι 1719)…DIOCONLISEMCADESUPERIORI. Μας είναι επίσης γνωστό, από επιγραφή στη στήλη της Αγίας Τράπεζας ότι ο Ναός εγκαινιάστηκε το 1722. Στην επιγραφή διαβάζουμε: « Εγκαινιάσθη ο θείος και πάνσεπτος Ναός του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου και τροπαιοφόρου παρά του θεοφιλεστάτου Επισκόπου Θαυμακού κκ Ζωσιμά το όμοιον και η Αγία Παρασκευή εις τον μαχαλάν Χοτένα τω αψκβ Ιουλίου η.» (ήτοι 1722 Ιουλίου 8)
Αναφορικά με τον αγιογραφικό διάκοσμο του ναού, αυτός ολοκληρώθηκε το 1719, από τους Σεραφείμ Ιερομόναχο εκ Χίου και τον Δημήτριο Αναγνώστου εκ Μετσόβου, οι οποίοι δεν είναι γνωστοί παρά μόνο από τις τοιχογραφίες του συγκεκριμένου ναού. Εδώ βλέπουμε ότι διατηρείται η παράδοση η οποία διαμορφώθηκε στο Άγιο Όρος στις αρχές του 16ου αι., την οποία κωδικοποίησε αργότερα ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά, στην «Ερμηνεία».
Ο αγιογραφικός διάκοσμος διακρίνεται σε τέσσερις ζώνες. Στην τρίτη και τέταρτη ζώνη σε επάλληλα τετράγωνα απεικονίζονται σκηνές του Θεομητορικού και Χριστολογικού κύκλου καθώς και μαρτύρια Αγίων.
Στην κόγχη του Ιερού Βήματος απεικονίζεται η Πλατυτέρα και ακριβώς από κάτω το μυστήριο της Θείας Μετάληψης. Ο διάκοσμος συμπληρώνεται με μετάλλια με προτομές Αγίων, τελειώνοντας στην τελευταία ζώνη με τους έξι πατέρες του 4ου και 5ου αι. Ο βόρειος τοίχος κοσμείται με το όραμα του Σίμωνα τη δε κόγχη του νιπτήρα κοσμεί η αλληλογραφία της Ζωοδόχου Πηγής. Η κόγχη της πρόθεσης χωρίζεται σε τρεις ζώνες, την επάνω που κοσμείται από μετάλλια με προτομές Αγίων, τη μεσαία με την Αποκαθήλωση και δίπλα της τον Άγιο Στέφανο. Παραστάσεις με θαύματα του Χριστού συμπληρώνουν τον διάκοσμο στην Τρίτη ζώνη.
Προχωρώντας στον Κυρίως Ναό, που όπως προαναφέραμε ότι χωρίζεται σε τέσσερις ζώνες, στην πρώτη ζώνη του βόρειου τοίχου δεσπόζουν ολόσωμοι Άγιοι. Στο κέντρο της ζώνης ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη κρατώντας τον Σταυρό. Ακολουθούν μετάλλια με προτομές Αγίων στη δεύτερη, ενώ στην τρίτη παριστάνονται μαρτύρια Αγίων και στην τέταρτη σκηνές από το Πάθος και την Ανάσταση του Χριστού. Ο διαχωρισμός σε τέσσερις ζώνες ισχύει και για τον χορό, όπου στην τέταρτη ζώνη παριστάνεται η Εις Άδου Κάθοδος, ενώ στην Τρίτη η παράσταση της βρεφοκτονίας.
Στον νότιο τοίχο, λόγω των θυρών ο διάκοσμος διαμορφώνεται διαφορετικά από τον βόρειο τοίχο. Στην πρώτη ζώνη συναντάμε τους ολόσωμους Αγίους, απεικονίζονται οι φύλακες της θύρας, Μιχαήλ και Γαβριήλ, ενώ ακριβώς από πάνω βρίσκεται η επιγραφή περί της αγιογράφησης του Ναού, που προαναφέραμε. Εκατέρωθεν της διπλανής θύρας παρίσταται από ένας Άγιος στυλίτης, ενώ ακριβώς πάνω από την είσοδο η παράσταση του Αναπεσώντος. Στην τρίτη ζώνη συνεχίζονται και εδώ τα μαρτύρια Αγίων, ενώ η τέταρτη αρχίζει με τον Ευαγγελισμό και συνεχίζει με παραστάσεις, όπως αυτή της Γένεσης, της Βάπτισης κ.λ.π. Τέλος, στο χορό του νότιου τοίχου ολόκληρη η τέταρτη ζώνη καλύπτεται από την Μεταμόρφωση, ενώ κάτω και την Αποτομή του Ιωάννου του Προδρόμου απεικονίζεται σε τέσσερα επάλληλα τετράγωνα.
Από τον αγιογραφικό διάκοσμο του Κυρίως Ναού, αξίζει να σταθούμε λίγο περισσότερο στις πιο ενδιαφέρουσες παραστάσεις.
Ξεκινώντας από την Βρεφοκτονία (Ματθ. β΄16 -18), ο αγιογράφος έχει κάνει την σύνθεση περισσότερων από μιας σκηνών, καθώς έχουμε συγχρόνως βρεφοκτονία, προστασία της Ελισάβετ και του Ιωάννου του Προδρόμου από τον Άγγελο και φυγή εις Αίγυπτον του Ιησού.
Άξιος επίσης προσοχής είναι και ο αγιογραφικός κύκλος με την φυλάκιση και την Αποτομή του Ιωάννη του Προδρόμου και το Συμπόσιο του Ηρώδη που παριστάνεται σε τέσσερις σκηνές. Στην πρώτη η Σαλώμη στέκει μπροστά στην Είσοδο του Παλατιού, ενώ ο Ιωάννης ο Πρόδρομος με χειρονομίες του την επιπλήττει για τον αμαρτωλό της βίο. Στη δεύτερη που η Σαλώμη απεικονίζεται σε στάση χορού να φέρει στην κεφαλή της το πινάκιο με την κεφαλή του Ιωάννου ου Προδρόμου κατευθυνόμενη προς το τραπέζι, όπου κάθεται ο Ηρώδης με την Ηρωδιάδα και άλλους τρεις συνδαιτυμόνες. Στην τρίτη ο Ιωάννης μέσα από τα σίδερα στη σκοτεινή φυλακή κατηχεί τον φρουρό του σε μια ύστατη προσπάθεια. Στην τέταρτη σκηνή της παράστασης της Αποτομής, η Σαλώμη απεικονίζεται γυρισμένη προς τον Ιωάννη Πρόδρομο, προσπαθώντας να βεβαιωθεί ότι είναι πράγματι νεκρός. Ο Ιωάννης γονατιστός, σαν να μην έχει βγει ακόμη η ψυχή του παρόλο που έχει αποκεφαλιστεί. Ο δε στρατιώτης ατάραχος τοποθετεί το σπαθί του στη θήκη του.
Στις δύο προηγούμενες παραστάσεις αποδίδονται με ρεαλιστικότητα και θεατρικότητα οι κινήσεις των προσώπων, που θυμίζουν την Μακεδονική Σχολή, η οποία εμπνέεται από την Ελληνιστική Τέχνη.
Μια τρίτη αξιοπρόσεκτη παράσταση του Κυρίως Ναού είναι αυτή της επιστροφής των αργυρίων από τον Ιούδα, η οποία απεικονίζεται σε δύο σκηνές. Στην πρώτη ο Ιούδας πετάει τα αργύρια επάνω στο τραπέζι, ενώ η κίνηση αδιαφορίας των ιερέων είναι αρκετά εύγλωττη, ενώ στη δεύτερη ο Ιούδας διαπράττει την αυτοκτονία του. Ο αγιογράφος τοποθετεί την κόλαση ακριβώς κάτω από τα πόδια του έτοιμη να δεχτεί τον προδότη.
Πέραν όμως, από τον αγιογραφικό διάκοσμο του Κυρίως Ναού του Αγίου Γεωργίου, αξίζουν μνείας και οι αγιογραφίες του παρεκκλησίου του Αγίου Δημητρίου, που είναι παλαιότερες. Το όνομα του αγιογράφου δεν μνημονεύεται σε καμία γραπτή μαρτυρία.
Εδώ, στην κεντρική κόγχη του Ιερού βήματος απεικονίζεται η Πλατυτέρα και στην ζώνη κάτω από αυτή τέσσερις πατέρες της εκκλησίας. Στην νότια πλευρά υπάρχει επίσης η Ζωοδόχος Πηγή, δυτικά της Ζωοδόχου Πηγής ολόσωμος Άγιος ο οποίος είναι δύσκολο να ταυτιστεί, καθώς και προτομή Αγίου ο οποίος επίσης είναι δύσκολο να ταυτιστεί, όπως και για άλλον έναν ολόσωμο Άγιο στ’ ανατολικά της. Στην αψίδα της πρόθεσης αναπαρίσταται η Αποκαθήλωση, ενώ ακριβώς από κάτω η επιγραφή με την ημερομηνία των εγκαινίων.
Δύο από τις πιο ενδιαφέρουσες παραστάσεις, όχι μόνο του παρεκκλησίου αλλά και ολόκληρου του Ναού βρίσκονται στον βόρειο τοίχο. Πρόκειται για το «Επί σοι χαίρε» και το «Πάσα πνοή» και ανήκουν στον κύκλο των λειτουργικών παραστάσεων.
Το εικονογραφικό θέμα του «Επί σοι χαίρε» προέρχεται από τον δογματικότατο ύμνο της Ορθοδόξου εκκλησίας – ποίημα του Ιωάννου Δαμασκηνού- που ψάλλεται στον όρθρο της Κυριακής και ως μεγαλυνάριο κατά την λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Ο αγιογράφος αποδίδει πιστά τον ύμνο, ενώ το θέμα είναι σπάνιο σε τοιχογραφία. Εκτός από τα παραδείγματα της Ρεντίνας, το πρώτο στον Νάρθηκα του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου και το δεύτερο στον Νάρθηκα του Καθολικού της Ιεράς Μονής Ρεντίνας, το ίδιο θέμα το συναντάμε στην Μεσσηνία, στο Καθολικό της Μονής Μαρδακίου Αλαγονίας (Καλαμάτα), καθώς και στο Καθολικό της Μονής Βουλκάνου, στην Ακρόπολη της Αρχαίας Ιθώμης.
Και το «Πάσα πνοή» είναι η παράσταση ενός ακόμη ύμνου του όρθρου, όπου και εδώ εικονογραφική παράσταση ακολουθεί τον ύμνο, με τον Χριστό ολόσωμο μέσα σε κύκλο δόξας ευλογεί και κρατά ειλητάριον, στο οποίο αναγράφεται «Κύριος έκτισε Με αρχήν οδών, προ αιώνος εθεμελίωσε Με». Γύρω από την δόξα μέσα σε κύκλο οι Ουράνιες δυνάμεις.
Ο Ναός ανακαινίστηκε το 1789 και κατασκευάστηκε η περίτεχνη σκαλιστή ξύλινη επίπεδη οροφή από τους Δομιανούς τεχνίτες Ιωάννη και Δημήτριο με δαπάνες του φιλογενούς άρχοντα της Ρεντίνας Δημητράκη Τσολάκογλου. Το 1790 ο Δημήτρης Τσολόκογλου τύπωσε στη Βενετία με έξοδά του την ακολουθία του Αγίου Σεραφείμ εξ Ιωαννίνων, που συνέθεσε ο περίφημος δάσκαλος του Γένους Αναστάσιος Γόρδιος. Η φορητή δε λαμπρή εικόνα του Αγίου Γεωργίου αφιέρωμα κι αυτή του Τσολάκογλου φιλοτεχνήθηκε το 1794 από τον αγιορείτη μοναχό Νικηφόρο. Εντυπωσιακό και περίτεχνο είναι το τέμπλο, η Αγία Τράπεζα και ο Δεσποτικός θώκος του Ναού που έχουν κατασκευαστεί με το μοναδικής τεχνοτροπίας σκαλιστό ξύλο από καρυδιά χωρίς καμία αλλοίωση του φυσικού χρώματος, δέηση και αυτά του Τσολάκογλου το 1796 και έργο των τριών αδελφών Γεωργίου, Ιωάννου και Αθανασίου από την Στυλίδα. Τέλος, ιδιαίτερης αξίας είναι και ο χορός του πολυελαίου, δέηση των εν Κωνσταντινουπόλει Ρεντινιωτών. Τα δε τιμαλφή σκεύη απαράμιλλου κάλλους και ανεκίμητης αξίας.
Πριν από 300 χρόνια, λοιπόν, κατατέθηκαν Άγια Λείψανα στο θυσιαστήριο τούτου του μουσειακού Ναού. Ωστόσο, ο εορτασμός του εγκαινισμού αποκτά ιδιαίτερο νόημα, αν γίνει η σύνδεση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Αναφορικά με το παρελθόν όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία τεκμηριώνουν την αξία του γεγονότος. Η σύνδεση με το παρόν σχετίζεται με το ότι εδώ και τρεις αιώνες συνεχώς οι ευλαβώς προσερχόμενοι προσκυνητές αξιώνονται της Θείας Χάριτος μετέχοντας στα ιερά μυστήρια που τελούνται στον αγιασμένο τούτο χώρο. Εδώ και τρεις αιώνες οι καρδιακές προσευχές, τα ειλικρινή δάκρυα μετανοίας και οι δεήσεις που αναπέμπονται προς τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό συνιστούν δόξα Θεού, αλλά και ευλογία του Μεγαλοδύναμου και Πανάγαθου σε τούτο τον τόπο που δικαίως έχει χαρακτηριστεί ως «Μυστράς της Θεσσαλίας». Η σύνδεση με το μέλλον έγκειται στην ευχή από καρδιάς, η αγάπη του Θεού να αξιώσει αρκετές γενιές να γιορτάζουν στο μέλλον τόσο σημαντικά γεγονότα, όπως η σημερινή επέτειος.
Σας ευχαριστώ